Tijd & Kader
In een verhaal kun je door de tijd reizen. Dat kan vooruit, achteruit, heen en weer, geleidelijk of springend, maar hoe dan ook, net zo min als aan de zwaartekracht, valt er aan de tijd niet te ontsnappen. De tijd blijft, maakt deel uit van de continuïteit. Gebruik die.
Een lineair verteld verhaal is een ander verhaal dan het verhaal waarin de tijd overhoop wordt gehaald. Soms ben je gedwongen de meest recente zaken eerst te vertellen, ter vergroting van het mysterie. In het verleden ligt namelijk de oplossing, een gouden appel die was vergeten en daarom vanwege de spanning pas tegen het einde wordt gepresenteerd.
Hiermee komen we als vanzelf op het kader. Het is aan de schrijver om met elk woord dat hij noteert een kader te bieden waarin personages, gebeurtenissen en de tijd elkaar vinden en wel zo dat alles naadloos past. Een stap naast het kader valt op, want in een arbeidersmilieu wordt niet zo snel gesproken over een conjuncturele neergang met financiële implicaties, in een rozentuin waar de een de ander ten huwelijk vraagt, laat niemand een scheet, en een kruisridder kijkt tijdens zijn gevecht om Jeruzalem tussendoor niet even op zijn horloge, tenzij - ja, en dat kan altijd - het kader anders moet zijn dan de lezer al die tijd dacht.
Bij het schrijven van fantasy of science fiction heeft de schrijver voor een ander kader gekozen dan die van dit bestaan. De altijd kwetsbare geloofwaardigheid raakt daarbij gemakkelijk in het geding, maar er zijn dijken van schrijvers die ongeloofwaardig feilloos omzetten in geloofwaardig, met wie je onbekommerd reist van het jaar 1584 naar 2002. Hun geheim: het kader is al snel duidelijk en het wordt consequent toegepast. Er dalen geen engelen onverwacht uit de lucht om je rechtstreeks uit Gods hand de vrede aan te reiken.
Tot slot dromen. Dromen zijn bedrog. Ook in je verhaal. Dromen bevatten gebeurtenissen die alle kanten opgaan, niet geremd door chronologie of zelfs maar enig tijdsverloop, niet geremd door de zwaartekracht of enige medemenselijkheid. Kaderloos dus. Veel mensen zien dat over het hoofd, trouwens ook in het ware leven.
In: Mulisch' Gouden Muur, of: Zo schrijf je je beste verhaal - Rudy Dek (2023).